HỌC VĂN CHỊ NGUYỄN MINH HIÊN

Bước chân về lại miền xưa cũ, “xà nu” kiên cường bất khuất vẫn đâu đây trong kí ức của buôn  làng Xô-man…

Tôi chưa từng biết đến xà nu cho tới khi tôi gặp Nguyễn Trung Thành. Lần theo những câu văn đẹp như lời mời gọi, hình ảnh “cây xà nu ứa nhựa, vươn cao thẳng tắp” cứ lởn vởn trong đầu tôi…. Xà nu trong Nguyên Ngọc mang ý nghĩa biểu tượng  vô cùng sâu sắc.

Nguồn gốc xà nu

Xà nu thực chất là loại cây thông ba lá (Theo Wiki), sống thành rừng ở Tây Nguyên. Loài cây này có sức sống mãnh liệt, “vươn cao, thẳng tắp” không hề khuất phục trước ứng biến của thời tiết. Đây là loại cây có sức sống mãnh liệt, nó có thể sinh sôi, nảy nở ngay cả trên những vùng đất khô cằn hay khí hậu khắc nghiệt: “Một loại cây hùng vĩ và cao thượng, man dại và trong sạch, mỗi cây cao vút, vạm vỡ, ứa nhựa, tán lá vừa thanh nhã, vừa rắn rỏi, vừa mênh mông, tưởng như đã sống từ ngàn đời, còn sống đến ngàn đời sau, từng cây, hàng triệu cây vô tận…” (Nguyễn Trung Thành)

Ý nghĩa biểu tượng

Là người bạn đồng hành gắn bó, cây xà nu còn trở thành biểu tượng cho số phận và phẩm chất của con người Tây Nguyên, được đặc tả ở phần mở đầu và phần cuối của tác phẩm. Trong văn học nghệ thuật, có nhiều nhà văn đã dùng cây để biểu tượng cho con người. Một Nguyễn Duy đã ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của người dân Việt Nam qua “tre xanh, xanh tự bao giờ….” hay hình ảnh cây đa gắn bó với làng quê đời đời kiếp kiếp cũng từ đây. Đến với Tây Nguyên, Nguyễn Trung Thành như mang nợ mảnh đất này. Ông đã chọn xà nu và dành tình cảm đặc biệt cho nó, mà đặc biệt, Nguyên Ngọc luôn đặt xà nu trong sự chiếu ứng với con người. Cụ Mết, T-nú, Mai, Dít Heng như hình ảnh thu nhỏ của xà nu lớn, xà nu trưởng thành và xà nu con.

Thương tích mà xà nu phải gánh phải do bom rơi lửa đạn là khôn cùng, trông sao xót xa đến thế. “hàng vạn cây, không có cây nào không bị thương… chỗ vết thương nhựa ứa ra tràn trề… rồi dần dần bầm lại, đen và đặc quyện thành từng cục máu lớn” . Những thương tích ấy tượng trưng cho những mất mát, đau thương vô bờ mà dân làng Xô Man nói riêng và đồng bào Tây Nguyên nói chung đã phải trải qua trong cuộc kháng chiến: anh Xút, bà Nhan bị chặt đầu treo trên cây vả, mẹ con Mai bị sát hại, đôi bàn tay Tnú bị tra tấn… Không trừ một ai, từ già đến trẻ, từ người lớn tới trẻ em- ai cũng trở thành nạn nhân đau đớn của chiến tranh. Bọn thực dân thật tàn ác, ngay cả thiên nhiên mà tạo hóa ban tặng cho dân làng Xô-man, chúng cũng nhẫn tâm ra tay. Thế nhưng, xà nu mạnh mẽ lắm! Hình ảnh những cây xà nu non, mới mọc, thay thế những cây đã ngã “ngọn xanh rờn hình nhọn mũi tên lao thẳng lên bầu trời gợi nhắc đến thế hệ trẻ của dân làng Xô Man với sức sống mãnh liệt, mạnh mẽ, tiếp nối thế hệ đi trước trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. Đó là Tnú, Mai mưu trí dũng cảm. Đó là Dít gan góc, mạnh mẽ. Đó là bé Heng thông minh nhanh nhẹn. Từ thực tế về sức sống “cây xà nu mới ngã gục đã có bốn năm cây con mọc lên, ngọn xanh rờn” nhà văn đã hướng người đọc tới tầng nghĩa tượng trưng sâu sắc trong lời khẳng định đầy tự hào của già làng: “không gì mạnh bằng cây xà nu đất ta”. 

Bên cạnh đó, với đặc tính ham ánh sáng của cây xà nu “nó phóng lên rất nhanh để tiếp lấy ánh nắng…” cũng tượng trưng cho niềm khát khát khao tự do, hướng tới ánh sáng của Đảng, lí tưởng cách mạng của nhân dân Tây Nguyên: Tnú và Mai từ nhỏ đã tham gia nuôi giấu cán bộ, Tnú vượt ngục đi giải phóng quê hương, Dít thay Mai làm cách mạng. Kiên gan bền bỉ, sự tồn tại kì diệu của rừng xà nu qua những hành động hủy diệt của kẻ thù: “Đạn đại bác không giết nổi chúng, những vết thương của chúng chóng lành như trên một thân thể cường tráng. 

Xà nu còn đặc biệt hơn nữa khi mọi biến cố xoay quanh cuộc đời T-nú, nó luôn hiện diện. Từ nhỏ, khi muốn học cái chữ để theo Đảng, theo Cách mạng muôn năm và lớn lên để làm cán bộ giỏi như anh Quyết, T-nú đã cùng Mai đốt khói xà nu xông bảng nứa đen kịt để lấy bảng viết chữ. Quả thực, xà nu đã xuất hiện trong những ngày đầu T-nú theo cách mạng. Đặc biệt, vào đêm ấy, dân làng Xô-man không khỏi xót xa khi chứng kiến cảnh T-nú bị giặc quấn giẻ tẩm dầu xà nu lên 10 đầu ngón tay, rồi chúng đốt. Y như mười ngọn đuốc cháy rực.

Về lại miền xưa cũ, xà nu ấy là loài cây hùng vĩ cao thượng và hơn hết nó được đặt trong sự chiếu ứng với dân làng Xô-man. Cũng chính vì niềm “ao ước” được thấy tận mắt đồi xà nu ấy, hè năm tôi vừa ra trường, với số tiền ít ỏi tích cóp được, tôi đã quyết định xách balo  và đi  “gặp xà nu thương mến”... Lần theo bước chân về lại miền xưa cũ, “xà nu” kiên cường bất khuất vẫn đâu đây trong kí ức của buôn  làng Xô-man - một ngôi làng nằm dưới những tán rừng xà nu bạt ngàn. Thế nhưng, xà nu ngày ấy khác xà nu bây giờ… Thay vì những cây “cao hơn đầu người, cành lá xum xuê” vươn tới hứng ánh nắng mặt trời, giờ đây là những cây công nghiệp khác, chỉ còn đó những cây nhỏ bé sống sót qua thời đại mà thôi. Chút chạnh lòng, chút nhớ thương… Nhưng  đã là quy luật của tự nhiên rồi, sao đổi được đây? 

“Tôi yêu xà nu từ ngày đó” - ngày mà tôi gặp Nguyên Ngọc trong từng trang văn - ngày mà tôi liều lĩnh: Bằng mọi giá phải gặp được “xà nu.”

Xem thêm nhiều bài viết hay khác của Học Văn Chị Hiên tại:
Youtube Học Văn Chị Hiên.
Facebook Học Văn Chị Hiên.